از سیر تا پیاز استاندارد_ بخش ۲

انواع استانداردها

الف – استانداردهای کارخانه ای یا شرکتی

این استانداردها آنهایی هستند که در حوزه یک کارخانه یا شرکت اعتبار دارند. این نوع استاندارد سطح فناوری کشور را نشان می دهد. در این استانداردها فعالیتهای مختلف تولید، طراحی، آزمون، خدمات پس از فروش، پرسنل، خط مشی مدیریت و …. مورد توجه قرار گرفته به طور کلی شکل و سیستم یک کارخانه یا شرکت را به صورت اصولی در می آورند.

استانداردهایی نظیر جنرال الکتریک (GE)، ولوو (VOLVO)، فورد (FORD)، رنو (RENAULT) و …. در این رده جای می گیرند.

ب- استانداردهای انجمنی یا صنفی

شامل قراردادها و مستندات یک گروه کاری متخصص است که حول یک محور صنعتی – فنی و با هدف تبیین تعاریف مشخص و ایجاد یک زبان بین گروهی تدوین می شود. رشد و توسعه این نوع استاندارد بیشتر در کشور آمریکا دیده می شود که به لحاظ کیفیت بالا و تخصصی بودن مدارک، مستندات آنها اعتبار جهانی پیدا کرده است. از جمله اینها می توان به استانداردهای انجمن آزمون و مواد آمریکا (ASTM)، انجمن مهندسان مکانیک آمریکا (ASME ،) موسسه نفت آمریکا (API)، انجمن مهندسان خودرو (SAE) و …. اشاره نمود.

استانداردها و دستورالعملهای وزارت دفاع آمریکا (MIL‐STD ) (MIL‐SPEC) و وزارت دفاع انگلستان (MOD) را نیز می توان از این دسته به شمار آورد گرچه به لحاظ تنوع موضوعی و کیفیت فنی جزو بهترین استانداردهای دنیا به شمار می آیند به گونه ای که به طور مثال در مجموع استانداردهای MIL می توان مجموعه ای از استانداردهای صنعتی، طراحی، مهندسی، آزمایشگاهی، تولیدی، کنترل کیفیت و …. را در زمینه های مختلف فلزات، غیر فلزات، محصولات نفتی و پالایشگاهی، رنگ و پوشش، موتور و اجزاء آن، گیر بکس، چسب وسیلانت، پمپ، اسلحه، تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی، آزمونهای غیر مخرب و … یافت.

اگر به قسمت بالای مانیتور کامپیوترتان دقت کنید حروف TCO را خواهید دید. این حروف مخفف نام سوئدی “اتحادیه کارمندان حرفه ای سوئد” (The Swedish Confederation of Professional Employees) است که بیش از دو میلیون نفر عضو دارد. اعضاء TCO توجه خاصی به کاربرد کامپیوتر و وسایلجانبی آن داشته و استاندارد وضع شده را به نام خود TCO اعلام نموده اند. اکثر تولیدکنندگان، این استاندارد را مناسبتشخیص داده و مقررات آن را پذیرفته و به مورد اجراء در آورده اند بطوریکه امروزه در کلیه تبلیغات مانیتور در آمریکا و اروپا، استاندارد TCO جزو ویژگیهای اصلی مانیتور ذکر می گردد. در حقیقت این استاندارد را نیز می توان استانداردی انجمنی یا صنفی با گستره ای جهانی معرفی کرد.

پ – استانداردهای ملی

شامل مستندات و مقررات کیفی، تعاریف، روشهای آزمون و … یک کشور در مورد محصولات خود یا محصولاتی است که در آن کشور اجازه فروش پیدا می کنند. این گروه از استانداردها به وسیله موسسه (سازمان) استاندارد آن کشور که مقام ذیصلاح برای کار شناخته شده است، تهیه می شوند. در تدوین این استاندارد ها تمامی طرفهای ذینفع از قبیل تولید کننده، مصرف کننده، اعضای مراکز علمی و پژوهشی، سازمانهای دولتی و مانند آن شرکت دارند. استانداردهای ملی با توجه به شرایط مختلف مانند شرایط اقتصادی، فنی و غیره تدوین می شوند. استانداردهای ملی به دو دسته اجباری و تشویقی تقسیم می شوند. استانداردهای اجباری، استانداردهایی هستند که در رابطه مستقیم با ایمنی، بهداشت، محیط زیست و یا تجارت بوده و به طور قانونی از نظر اجرا، اجباری اعلام می شوند. گاهی این امر می تواند با یک توافق بین المللی صورت گیرد مانند مقررات ترافیک و مبارزه با آلودگی محیط زیست.
استانداردهای تشویقی، استانداردهایی هستند که تولید کننده با توجه به توان بالای تولید و همچنین علاقمندی و موافقت خود تمایل به اجرای آن دارد. از جمله استانداردهای ملی می توان به استاندارد ملی ایران (ISIRI)، آمریکا (ANSI)، آلمان (DIN)، انگلستان (BSI) و … اشاره کرد.

ت‌ – استانداردهای منطقه ای

عواملی مانند موفقیت جغرافیایی، فرهنگ، سیاست، روش تولید و مصرف و امثال آن برخی از کشورها را بر آن داشته است تا مشترکا” مبادرت به تدوین استانداردهای منطقه ای نمایند. به عبارت دیگر مستندات و مدارک فنی گروهی از کشورهای همسایه به منظور بهره مندی از کیفیت مشترک و زبان عمومی در مکاتبات، تجارت و تبادل کالا این مجموعه استانداردها را تشکیل می دهد. برخی از این استانداردها عبارتند از استاندارد اروپا ((EN، استاندارد کشورهای عربی (ASMO)، استاندارد کشورهای آفریقایی (ARSO) و استاندارد کشورهای آمریکایی (پان آمریکن) (COPANT)

ث‌ – استانداردهای بین المللی

امروزه روند رشد صنعت و تجارت و همچنین تحولات علمی و اجتماعی در جهان به گونه ای است که کشورها را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک می کند و در این راستا استانداردهای بین المللی برای ایجاد هماهنگی، سهولت ارتباط و رفع مشکلات فنی تدوین می شوند. این استاندارد ها حاصل توافق کارشناسان ذیربط کشورهای عضو سازمان بین المللی استاندارد است.
مهمترین سازمانهای بین المللی تدوین و نشر استانداردهای بین المللی عبارتند از : سازمان بین المللی استاندارد (ISO) کمیسیون بین المللی الکتروتکنیک (IEC) و کمیسیون مقررات مواد غذایی(CAC). تاریخچه تدوین استانداردهای بین المللی به سال ۱۹۰۶ میلادی باز می گردد. در آن سال کمیسیون بین المللی الکتروتکنیک (IEC) با هدف فعالیت در تدوین استانداردهای بین المللی در زمینه برق و الکترونیک تشکیل گردید و تاکنون نیز فعالیت دارد .

چند سال بعد در سال۱۹۲۶ میلادی با تاسیس اتحادیه بین المللی موسسات بین المللی استاندارد (ISA) که ۲۰ کشور اروپایی عضویت آن را پذیرفته بودند، قدمهای نخستین تدوین استانداردهای بین المللی در سایر زمینه ها به ویژه مهندسی مکانیک برداشته شد اما به دلیل بروز جنگ جهانی دوم تمامی این فعالیتها در سال ۲۴۹۱ متوقف شد. ولی به دلیل احساس نیاز به چنین سازمانی جهت پیشرفت صنایع و فناوری و تسهیل مبادلات تجاری، نمایندگان ۲۵ کشور کهعمدتا” عضو کمیته هماهنگی استاندارد وابسته به سازمان ملل متحد بودند در تاریخ ۱۴ اکتبر ۱۹۴۶ میلادی برابر با ۲۲مهر ماه ۱۳۲۵ خورشیدی در لندن گرد هم آمدند و پس از مذاکرات طولانی سرانجام برای تاسیس سازمان بین المللی
استاندارد با حروف اختصاری ISO که کوتاه شده International Organization for Standardization است توافق نمودند. این سازمان رسما” در فوریه ۱۹۴۷ در شهر ژنو سوئیس کار خود را آغاز نمود.

ISO یک اتحادیه جهانی غیر دولتی است که اعضاء آن از میان موسسه های استاندارد ملی هر کشور (از هر کشور یک نفر) انتخاب شده اند و ماموریت آن توسعه فرهنگ استاندارد و فعالیت های وابسته به آن در سطح جهان می باشد تا امکان مبادلات کالا و خدمات بهتر فراهم شود و همکاریهای جهانی در خصوص فعالیتهای اقتصادی، فنی، علمی و تحقیقاتی توسعه یابد.
انتخاب نام این سازمان بر اساس مخفف نام لاتین آن نبوده است زیرا اگر چنین بود می بایست IOS باشد و در آن صورت مخفف آن در زبانهای گوناگون تغییر می کرد در حالی که در تمامی زبانها این سازمان همان ISO است. در واقع ریشه ISO از واژه یونانی ISOS به معنای مساوی و برابر گرفته شده است که به صورت پیشوند در بسیاری از عبارات همچون ایزوتوپ (ISOTOPE)، ایزو متریک (ISOMETRIC) ایزوبار (ISOBAR) و .. با همان مفهوم برابری و مساوی بودن بکار برده می شود.

زمینه فعالیتهای سازمانISO دارای هیچگونه محدودیتی نیست و در برگیرنده کلیه شاخه های تخصصی است و تنها در خصوص برق و الکترونیک که بر عهده IEC است، و در امر دارو که سازمان بهداشت جهانی تهیه استانداردهای بین المللی را به عهده گرفته است، فعالیت نمی کند. در برخی موارد همانند تکنولوژی اطلاعات، آزمون و کالیبراسیون، بازرسی و … نیز فعالیت بصورت مشترک (ISO/IEC) صورت می پذیرد. سازمان ISO اولین استاندارد بین المللی خود را در سال ۱۹۵۱ منتشر نمود.
سازمانهای بین المللی دیگری نیز وجود دارند که در زمینه های خاصی مبادرت به تدوین استاندارد می نمایند.

برخی از این سازمانها عبارتند از:

(IATA (International Air Transport Association انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی

(IAEI (International Atomic Energy Agency آژانس بین المللی انرژی اتمی

(ICAO (International Civil Aviation Organization سازمان بین المللی هوانوردی کشوری(غیر نظامی)

(BIPM (International Bureau of Weights and Measureدفتر بین المللی اوزان و مقیاسها

(OIML (International Organization of Legal Metrology سازمان بین المللی اندازه شناسی قانونی

(IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry اتحادیه بین المللی شیمی محض و کابردی

(UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل

(WHO (World Health Organization ملل متحد سازمان بهداشت جهانی

فهرست برخی دیگر از سازمانهای بین المللی به اختصار عبارتند از:

(CORESTA (Cooperator Center for Scientific Research Relative to Tobacco مرکز همکاری تحقیقات علمی دخانیات

(FDI (World Dental Federation فدراسیون بین المللی دندانپزشکی

(CIE (International Commission on Illumination کمیسیون بین المللی روشنایی

(IDF (International Dairy Federation فدراسیون بین المللی لبنیات

(FID (International Federation for Information and Documentation فدراسیون بینالمللی اسناد و اطلاعات

(IGU (International Gas Union اتحادیه بین المللی گاز

(IIW (International Institute of Welding موسسه بین المللی جوشکاری

(IOOC (International Olive Oil Council شورای جهانی روغن زیتون

(ISA (International Silk Association اتحادیه بین المللی ابریشم

(UIC (International Union of Railways اتحادیه بین المللی راه آهن

(WMO (World Meteorological Organization سازمان جهانی هواشناسی

(ILO (International Labor Organization سازمان بین المللی کار

نویسنده: آقای مهندس کامران خداپرستی

برای مشاهده ادامه مطلب کلیک کنید