چند پرسش و پاسخ درباره WPS و PQR_ بخش ۱
پیشگفتار
ASME Sec. IX یک کتابچه راهنما برای چگونه انجام دادن نیست بلکه مجموعه ای از حداقل الزامات است. این کد، آگاهانه تمام جنبه های جوشکاری را پوشش نمی دهد (پارامترهای بسیار زیادی در تائید صلاحیت دستورالعمل جوشکاری و جوشکاران وجود دارد که بیان تمامی آنها در یک کد بسیار دشوار و شاید نشدنی باشد) بلکه با قائل شدن انعطاف برای کاربر کد، قواعدش را معمولا در حالت کلی بیان کرده است. در فعالیتهای مهندسی بنا بر الزامات و شرایط گاهی پیش می آید به موضوعی بر می خوریم که به صورت شفاف در کد بیان نگردیده است که در این صورت باید یا به تفسیر کد استناد کرد و یا از قضاوت مهندسی و تجارب مهندسی موجود بهره جست.
نگارنده در این نوشتار ضمن بیان برخی از این موضوعات، تلاش خواهد کرد با محور قرار دادن کد ASME Sec. IX و با کمک گرفتن از تجربیات شخصی و منابعی مانند سایتهای اینترنتی معتبر و برخی از کتابهای مرتبط، به بررسی آن موضوع در قالب پرسش و پاسخی فرضی بپردازد.
بایسته است توجه خوانندگان گرامی را به دو نکنه جلب کنم:
نخست آنکه در متن هر جا از واژه کد استفاده شده است به منظور اشاره به ASME Sec. IX است. کد ساخت (Construction Code) اشاره به کد ساخت تجهیز مانند ۱ Section VIII Div یا ۳۱٫۱ B یا … دارد.
دوم آنکه ویرایش (سال انتشار) کد یا استانداردی که در متن آمده است، در بخش مراجع درج شده است. بدین ترتیب در متن هر جا به بندی از استاندارد یا کد اشاره شده است، خواننده باید به آن ویرایش مراجعه نماید زیرا ممکن است در ویرایش دیگری شماره بند مورد اشاره تغییر یافته باشد و یا حتی آن موضوع وجود نداشته باشد. یادآور می گردد تلاش بر این بوده تا همواره از آخرین ویرایش کد یا استاندارد استفاده شود مگر در مواردی که به دلایل مختلف دسترسی به آن وجود نداشته است.
۱- در چه بخشی از کد به این موضوع اشاره شده است که باید مدارک WPS و PQR پیش از آغاز جوشکاری به تایید برسند؟
به این مورد در کد پرداخته نشده است اما آن را یا در کد ساخت تجهیز مانند بند (UW‐۲۶(c از کد ASME Sec. VIII (ساخت مخازن تحت فشار) می توان یافت که به صراحت این الزام را بیان کرده است، و یا آن را باید در قرارداد یا سایر استانداردها و دستورالعملهای فنی مورد پذیرش جستجو کرد.
۲- آیا باید از آخرین ویرایش کد استفاده نمود؟
بلی- آخرین پاراگراف ۳٫۱۰۰‐QW را ببینید.
۳- آیا فرآیند جوشکاری(welding process) یک متغیر اساسی (Essential Variable) است؟
در ۲۵۳‐QW از فرآیند جوشکاری به عنوان یک متغیر اساسی نام برده نشده است اما در۴۰۱‐QW از آن به عنوان یک متغیر اساسی یاد شده است.
۴- در Appendix E کد، در کنار مفاهیم آشنای P No. و .S No به .M No نیز اشاره شده است. منظور از .M No چیست؟
برخی استانداردها مواد را با روش خاصی دسته بندی می کنند مثلا ASME Sec. IX در ۴۲۰‐QW مواد فلزی را تحت .P No و .G No طبقه بندی میکند یا ۱۱۰۴ API در بند ۲٫۲٫۴٫۵ مواد را براساس حداقل استحکام تسلیم در سه گروه جای میدهد. AWS B2.1 نیز فلزات پایه (آهنی و غیر آهنی) را در قالب M No. که کوتاه شده Material Number است، از شماره ۱ تا ۸۳ طبقه بندی کرده است. چدنها در این استاندارد به سه گروه A,B,C بر اساس AWS D11.2 تقسیم شده اند.
۵- بر اساس کد ساخت باید آزمون ضربه انجام شود. آیا می توان برای جوشکاری این تجهیز از SWPS استفاده کرد؟
خیر- مطابق ۵۰۰‐QW در صورت الزامی بودن انجام آزمون ضربه WPS توسط کد ساخت، استفاده از SWPS پذیرفته نیست.
۶- آیا یک پیمانکار میتواند از WPS دیگران (پیمانکار یا پروژه دیگری) استفاده کند؟
۲۰۱‐QW مسئولیت تهیه این دو مدرک را بر عهده پیمانکار یا سازنده گذاشته است و بر اساس این بند از کد استفاده از WPS‐PQR پیمانکار یا سازنده دیگری مجاز نیست اما در بین کدهای ساخت متداول، ASME B31.1 در بند ۳٫۵٫۱۲۷ و ASME B31.3 در بند ۲٫۲٫۳۲۸ برای پرهیز از دوباره کاری، با موافقت کارفرما این مجوز را میدهند که با برآورده ساختن شرایطی خاص، بتوان از WPS موجود استفاده نمود.
۷-آیا فرد مسئول در تهیه WPS‐PQR باید مدرک خاصی داشته باشد؟
به این مورد در کد پرداخته نشده است. در ۳۸۳۴ ISO اشاره شده است که یکی از وظایف هماهنگ کننده جوشکاری (Welding Coordinator) می تواند تهیه این مدارک باشد اما برای این فرد درجه تحصیلی یا سابقه کاری مشخصی ذکر نشده و در پیوست A از ۵‐۳۸۳۴ ISO فقط پیشنهاد شده است که به منظور برآورده شدن الزامات این استاندارد میتواند دارای مدارکی نظیر IWE (مهندس بین المللی جوش) یا IWS (متخصص بین المللی جوش) یا IWT (تکنولوژیست بین المللی جوش) باشد. در برخی از کدهای ساخت شرایطی برای بازرس (Inspector) پیشبینی شده است که در بند ۴٫۳۴۰ از ASME B31.1 و ۱۳۶٫۱٫۴ از ASME B31.3 آمده اند.
۸- منظور از کاربر کد (Code user) چیست؟
برآیند بندهای مختلف کد این است که کاربر کد به معنای بخشی است که مسئولیت تایید صلاحیت (qualification)جوشکار یا دستور العمل جوشکاری را به عهده دارد و می تواند هر یک از این موارد را شامل گردد: سازنده (manufacturer)، پیمانکار (assembler (، contractor، نصاب (installer)، کارفرما/بهره بردار (owner/user)، قسمت تعمیرات (repair organization) و غیره.
۹- گاهی از جوشکاری با عنوان “فرآیند ویژه” (special process) یاد میشود. این تعریف در کجای کد وجود دارد؟
این تعریف در کد وجود ندارد بلکه برگرفته از بند ۱٫۴٫۳ استاندارد معروف ۹۰۰۰ ISO است که بیان می دارد فرآیندی که انطباق محصول حاصل از آن را نتوان به آسانی یا به طور اقتصادی مورد تصدیق قرار داد، غالبا “فرآیند ویژه” مینامند. در مقدمه (introduction) استاندارد ۱‐۳۸۳۴ ISO چنین بیان شده است که چون کیفیت جوشکاری به آسانی قابل تصدیق نیست پس جوشکاری در زمزه فرآیندهای ویژه تعریف شده در ۹۰۰۰ ISO قرار می گیرد.
۱۰- آیا میتوان از کد، برای تهیه WPS و PQR جوشکاری هنگام سرویس ( in‐servicewelding) خطوط انتقال گاز که طراحی آن بر اساس ۸٫۳۱ ASME B انجام شده است، استفاده کرد؟
خیر- درست است که هر دو ASME هستند اما در بند ۸۲۳٫۲٫۱ از ۳۱٫۸ B اشاره شده است که در این مورد باید از ۱۱۰۴ API استفاده کرد. این مثال نشانگر این موضوع است که در دست داشتن یک WPS تایید شده، تضمینی برای قابل پذیرش بودن آن برای تمام کدهای ساخت نیست. باید توجه داشت که عموما کد ساخت الزاماتی فراتر از الزامات Sec. IX دارد (overrule)
۱۱- بندهای کد با QW معرفی می شوتد مانند ۲۴۰‐QW یا ۳٫۱۰۰‐QW . اینها کوتاه شده چه عبارتهایی هستند؟
هدف کد تایید صلاحیت (Qualification) جوشکار و دستورالعمل جوشکاری است و از این روی Q کوتاه شده Qualification و W کوتاه شده Welding است. شماره های پس از آن اشاره به article های پنجگانه کد دارند: Article I که با شماره های ۱۰۰ تا ۱۹۹ مشخص می گردد مربوط به کلیات است، Article II با شمارههای از ۲۰۰ تا ۲۹۰ برای دستور العمل procedure)، Article III) با شماره های از ۳۰۰تا ۳۸۵ برای تایید صلاحیت جوشکار یا اپراتور جوشکاری (Article IV (performance با شماره های ۴۰۰ تا ۴۹۲ برای دادههای جوشکاری و Article V با شماره های ۵۰۰ تا ۵۴۰ مربوط به SWPS است.
۱۲- چرا در جداول کد، ۲ .P No وجود ندارد؟
در گذشته عدد ۲ به wrought iron اختصاص یافته بود که با توجه به عدم استفاده صنعتی از آن در دهه های اخیر، حذف شده است.
۱۳- منظور از .S No چیست؟
همانگونه که در ۴۲۰‐QW اشاره شده است، .S No نشانگر متریالی است که برای استفاده تحت کدهای ۳۱ B پذیرفته شده است اما در جداول ASME SEC II نیامده است مانند لوله API 5L.
گفتنی است از سال ۲۰۰۹ به این سو، S No. از کد برداشته شده است.
۱۴-در جداول ۴۲۲‐QW در برخی موارد برای حداقل استحکام کششی، عددی داده نشده است. چرا؟
اگر ۴۲۰‐QW را ببینید اینها موادی هستند که نباید برای PQR با جوش شیاری (Groove weld) به کار روند.
نویسنده: آقای مهندس کامران خداپرستی